اولین گام در تهذیب نفس، زدایش رذایل و پیدایش فضائل است

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة و مفسر قرآن، در نشست مجازی که امروز 11 آذرماه، با موضوع «رذایل و فضائل اخلاقی» برگزار شد، اظهار کرد: گام اول در تهذیب و تربیت نفس، زدایش رذایل است و گام بعد، پیدایش فضایل است. باید در آغاز، غبار متراکم رذایلی چون کبر، حرص، بخل، حسد، دروغ و ترس را از سراچه دل جارو زد و آنگاه جان را به زیور فضائلی چون فروتنی، قناعت، سخاوت، غبطه، راستی و شجاعت آراست.

وی ادامه داد: فضائل اخلاقی با وجود رذایل، در جان نمی آید و اگر بیاید ثمره چندانی دربر ندارد. باید یکی بیرون رود و فضا را برای آن دیگری باز بگذارد؛ سنت و رویه عالمان اخلاق در آموزه های خود نیز همواره در گام نخست بر «تخلیه» یعنی دور افکندن رذایل و پالایش جان بوده است و در گام بعد «تحلیه» یعنی آراستن دل به فضائل وجه همت قرار می‎ گرفته است.

انصاری گفت: اگر قرآن کریم انسان ها را به اخلاقی زیستن فرا می خواند و فضایل اخلاقی را به ایشان می آموزاند، تنها به منظور دستیابی به آرامش و لذت دنیایی نیست؛ بلکه هدفی والاتر در میان است. بنای آفرینش بر این است که آدمیان از راه مبارزه با حسد، زدایش کبر، بیرون افکندن غضب، دوری از تحقیر دیگران و روی آوردن به خصایلی چون تواضع و گذشت، به حقیقت حقه الهیه متصل شوند و با اتصاف به صفات الهی پلکان قرب خداوندی را بپیمایند و به کمال مطلق و قرب به پروردگار دست یابند.

این مفسر قرآن کریم تصریح کرد: به بیان دیگر فلسفه اخلاق عملی در اسلام صرفاً نظم بخشی به زندگی فردی و اجتماعی نیست، چرا که در این صورت، اخلاقی زیستن بدون پشتوانه های ابدی و جاودانه شکل می گیرد و احتمال فروپاشی آن می رود. در حالی که اخلاقی زیستن در مکاتب الهی از پشتوانه ای استوار برخوردار است و به جای آنکه در جهت جلب منافع مادی و معنوی باشد، فعالیتی برخاسته از اعماق روح است که عقل و وجدان آدمی آن را حمایت می کند و هستی شناسی الهی به آن معنا می بخشد.

وی در خصوص زدایش رذایل اخلاقی، بیان کرد: اولین راه زدایش حسد، ابتهال و تضرع به درگاه خداوند و مسئله از ذات باری تعالی است. خداوند به این راهکار در آیه 10 سوره «حشر» اشاره کرده است و فرموده است: «وَالَّذینَ جَاءُوا مِنْ بَعْدهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذینَ سَبَقُونَا بالْإِیمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِی قُلُوبنَا غِلًّا لِلَّذینَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّکَ رَءُوفٌ رَحِیمٌ؛ و آنان که پس از مهاجرین و انصار آمدند (یعنی تابعین و سایر مؤمنین تا روز قیامت) دائم به درگاه خدا عرض می کنند: پروردگارا، بر ما و برادران دینی مان که در ایمان پیش از ما شتافتند ببخش و در دل ما هیچ کینه و حسد مؤمنان قرار مده، پروردگارا، تویی که بسیار رئوف و مهربانی.»

انصاری افزود: حداقل سه راهکار عملی برای مهار حرص وجود دارد. که راهکار اول پیوسته در نماز بودن، که به معنای اتصال پیوسته جان انسان به حضرت پروردگار و گره خوردن روح سرگردان او به معبود آفرینش است. راهکار دوم، خودپایشی است. نفس انسان چونان ماهی، لغزنده است و اگر پایش نشود، به سمت و سوی غلَط می لغزد. عالمان اخلاق از این مرحله تعبیر به «مراقبه» می کنند. «مُرَاقَبَة» بدین معناست که انسان، نگهبانِ نفس و زندگی خود باشد و اجازه ندهد زندگی اش از برآوردن نیازهای ضروری فراتر برود و بدل به زیاده خواهی شود. مهم ترینِ این زیاده خواهی ها، مادیات است و به همین دلیل، سیاست گذاری دقیق و صحیح در بُعد اقتصادی بسیار مهم است و سومین راهکار عملی، ادای حقوق خلق و توجه به نیازمندان جامعه و در گام های فراتر، گذشت های مالی است.

انتهای پیام